انواع ابزارهای مالی

انواع ابزار های مالی: ابزارهای مالی دارایی‌هایی هستند که در بازارهای مالی معامله می‌شوند و ارزش مبادله‌ای دارند. این ابزارها می‌توانند به صورت نقدی، اوراق بهادار، قراردادها و سایر اشکال باشند و برای انتقال سرمایه، تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری و مدیریت ریسک استفاده می‌شوند.

1-اوراق بدهی

اوراق بدهی به اوراقی گفته می‌شود که شرکت‌ها یا دولت‌ها برای تأمین مالی منتشر می‌کنند و به دارندگانشان تعهد می‌دهند که مبالغ مشخصی را در زمان‌های تعیین‌شده (شامل اصل و سود) پرداخت کنند. دارندگان این گونه اوراق بهادار هیچ مالکیتی در شرکت منتشر کننده اوراق ندارند. از انواع اوراق بدهی میتوان به اوراق مشارکت و اوراق خزانه اشاره کرد.

2-سهام

سهام نشان‌دهنده مالکیت بخشی از یک شرکت است. به عبارت دیگر سهامداران به نسبت تعداد سهام خود مالک شرکت هستند و در تصمیم گیری ها و سود شرکت سهیم‌اند. از آنجایی که شرکت‌های سهامی مسئولیت محدود هستند مسئولیت هریک از سهامداران در قبال تعهدات شرکت به ارزش اسمی سهام آنها محدود میشود (ارزش اسمی سهم 1000 ریال یا 100 تومان است). سهم علاوه بر ارزش اسمی، ارزش بازار نیز دارد که تحت تاثیر عرضه و تقاضا افزایش و کاهش پیدا می‌کند و فرصت افزایش سرمایه و کسب سود را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌آورد. از انواع سهام می‌توان به سهام عادی ، سهام ممتاز ، سهام بانام و سهام بی‌نام اشاره کرد.

3-اوراق مشتقه

اوراقی هستند که ارزش آن‌ها از یک دارایی پایه مالی یا فیزیکی (مثل سهام، کالا) مشتق می‌شود و برای پوشش ریسک یا سفته‌بازی استفاده می‌شوند.

انواع اوراق مشتقه: اوراق مشتقه (Derivatives) به نوعی از قراردادهای مالی اشاره دارد که ارزش خود را از یک دارایی پایه یا گروهی از داراهایی دیگر مانند اوراق قرضه، سهام یا حتی کالاهایی مانند محصولات کشاورزی و پتروشیمی می‌گیرند. این اوراق، بین دو یا چند طرف تنظیم می‌شود که می‌توانند در بورس یا خارج از بورس (OTC) معامله کنند.

قراردادهای آتی:

توافق برای خرید یا فروش دارایی در آینده با قیمت مشخص. از آنجا که دو طرف قرارداد متعهد به اجرای تعهدات هستند و احتمال نکول وجود دارد باید هر دو طرف مبلغی را به عنوان وجه تضمین پرداخت کنند. مثال زیر را در نظر بگیرید. دو نفر توافق می‌کنند کالایی را به قیمت ۱۰۰ تومان ۱ ماه دیگر با هم معامله کنند ( یک طرف بخرد (long) و طرف دیگر بفروشد (short)) اگر در سررسید یعنی ماه آینده قیمت بالاتر از ۱۰۰ تومان باشد طرف خریدار یا long سود میکند (چرا که میتواند کالا را به قیمت ۱۰۰ تومان بخرد و بیشتر در بازار بفروشد) و اگر کمتر باشد طرف فروشنده یا short سود میکند. با توجه به وجود تعهدات و احتمال نکول، طرفین باید وجه تضمین پرداخت کنند. تا پیش از سر رسید با افزایش قیمت وجه تضمین طرف long زیاد شده (سود میکند) و وجه تضمین طرف short کم میشود (زیان میکند) و برعکس.

قراردادهای اختیار معامله:

اختیار خرید :حق خرید دارایی در قیمت مشخص. اختیار فروش: حق فروش دارایی در قیمت مشخص. مثال زیر را در نظر بگیرید: فردی کالایی دارد. او می‌تواند اختیار فروش این کالا را به قیمت مشخصی مثلا ۱۰۰ تومان خریداری کند اگر در سررسید قیمت کمتر از ۱۰۰ تومان بود از این اختیار خود استفاده کند و کالا را به قیمت ۱۰۰ تومان بفروشد. (اگر میخواست در بازار بفروشد باید ارزان تر میفروخت). فروشنده اختیار فروش نیز متعهد است این کالا رابه قیمت قرار دادی از او خریداری کند به عبارتی با وجود اینکه قیمت کالا کمتر از ۱۰۰ تومان است باید برای خرید آن مبلغ ۱۰۰ تومان را پرداخت کند. البته اگر قیمت بیشتر از ۱۰۰ تومان باشد فرد از اختیار خود استفاده نمی‌کند (چون میتواند کالا را در بازار بیشتر از ۱۰۰ تومان بفروشد) و عملا پولی که برای خرید آن اختیار پرداخت کرده را از دست می‌دهد.

قراردادهای سوآپ:

توافق برای تبادل جریان‌های نقدی در آینده . سواپ انواع مختلفی دارد مثل سواپ ارزی، سواپ نرخ بهره ، سواپ کالا و.... برای درک بهتر مفهوم سواپ مثال زیر را در نظر بگیرید: فرض کنید فرد A میخواهد کالایی را بخرد . او با فرد B قرارداد سواپ میبندد که به موجب آن فرد A نرخ ثابت ۱۰۰ تومان برای خرید کالا پرداخت کند و فرد B نرخ بازار را. اگر در موعد قرار داد قیمت بازار بیشتر از ۱۰۰ بود فرد B باید مابه التفاوت قیمت بازار و ۱۰۰ تومان را به فرد A بدهد و فرد A میتواند کالا را به همان قیمت ۱۰۰ خریداری کند در واقع قیمت ۱۰۰ را برای خود تثبیت کرده.

قراردادهای فوروارد:

مشابه آتی هستند اما در بازارهای غیررسمی (فرابورس) معامله می‌شوند.